කෙළෙස්, ප්‍රහීණ කිරීම සඳහා අනුගමනය කළ යුතු අංග ධුතංග යනුවෙන් හැඳින්වෙන මේවා පංශුකුලික, තේවීවරික, පිණ්ඩපාතික ආදී වශයෙන් අංග දහතුණකින් යුක්තයි. අප බුදුරදුන්ගේ ශාසනයෙහි ‘ඒතදග්ගං භික්‍ඛවේ මම සාවකානං භික්‍ඛුනං ධුතවාදීනං සදිදං මහා කස්සපො” යනුවෙන් මහා කාශ්‍යප හිමියන් ධුතංගධාරී භික්‍ෂූන් අතර අග්‍රයයි බුදුරදුන් උසස් ස්ථානයෙහි තබා වදාළා. මේ මහා කාශ්‍යප හිමියන්ගේ චරිතය මහා පුදුම අපූර්ව එකක්.
මගධ රටෙහි මහා තිත්ථ ගමේ මේ කාශ්‍යප හිමියන් කපිල බමුණාත් එම බැමිණියත් මව්පියන් කොට ‘පිප්පලි’ නමින් උපත ලබා විසිවයස් වූ කල්හි මවුපියන්ගේ බලවත් ඉල්ලීම අනුව විවාහයට කැමැත්ත දුන්නා. අතීත ආත්මභාව රාශියක් ම මේ පිප්පලි මානවකයාට භාර්යාව වීමට ප්‍රාර්ථනා තබා එක්ව සසර සැරිසැරූ, මේ වන විට මදුරට සාගල නුවර විසූ කාමයෙහි ඇලීමට මද හෝ ආසාවක් නො තිබූ ‘භද්දාකාපිලානී’ කුමාරිය සමඟ මව්පිය හිතවතුන්ගේ උපක්‍රම මත සරණ මංගල්‍යය සිදු කෙරුණා. විවාහ පත් වූ දින සිට කාමරයක් තුළ එක් ඇඳක මැදින් සුවඳ මල් දමකින් වෙන් කොට අල්ප වූ ද රාගික හැඟීමක් නැතුව මුළු ගිහි ජීවිත කාලය ගත කළ යුවලක් ගැන ලෝක ඉතිහාසයේ සෙව්වහොත් මේ පිප්පලී හා භද්‍රකාපිලානි යුවල හැර වෙනත් කිසිවෙකු සොයාගත නොහැකියි. ඒ තරමට ම කාමයන්ගෙන් වෙන් වූ ජීවිතයක් ගත කොට මව්පියන් කළුරිය කිරීමෙන් අනතුරුව සියලු සම්පත් හැර දැමූ මේ දෙදෙන නිවන් සොයා නික්ම වෙන් වී ගියා.
පසු දිනක වේළුවනාරාමයෙන් තුන් ගව්වක් දුරින් පිහිටි ‘බහුපුත්‍රක’ නුගරුක මුල බුදුරදුන් වැඩ සිටියදී පිප්පලි තවුසාණන්ට බුදුරදුන් මුන ගැසුනා. එහිදී ලජ්ජා භය ඇතිව නිහතමානීව හැසිරීමේ අගයත් උතුම් ධර්මය මනා අවධාරණයෙන් ඇසීමත්, ශරීරයෙහි ලක්‍ෂණ ගැන නොසිතා කායගතාසතිය වැඩීමේ අගයන් යන කරුණු තුන මුල්කොට දෙසූ ධර්ම දේශනාව අසා පැහැදුනු පිප්පලි තවුසාණන් බුදුරදුන් වෙතින් මහණ උපසම්පදාව ලබා මහා කාශ්‍යප නමින් ප්‍රසිද්ධියට පත් වුණා. අනතුරුව කෙළෙස් ධුතාංග සමාදානයෙන් සත් දිනක් ඉක්මයාමත් සමග සිව්පිළිසිඹියා සහිත රහත් භාවයට පත් වූවා.
චරිත ලක්‍ෂණ, රූප ලක්‍ෂණ සහ ගුණ ලක්‍ෂණ යනුවෙන් මහා කසුප් තෙරණුවන් පිළිබඳ වැනිය හැකි අගනා ගුණ තුනක් පැවතුනා. මෙයින් කල්ප ලක්‍ෂයකට පෙර වැඩ සිටිය පදුමුත්තර බුදුරදුන්ගේ කාලයේ දී ‘වේදේහ’ නමින් උපත ලබා මහදන් පවත්වා අප ගෞතම බුදුරදුන් සමයෙහි ධුතංගධාරී භික්‍ෂූන් අතර අගතනතුර ලබන බවට විවරණ ලබා ගත්තා. එතැන් පටන් ඒ ප්‍රාර්ථනය සම්පූර්ණ කර ගැනීම සඳහා විවිධ කුසල ක්‍රියාවන් සිදු කළා. විපස්සි බුදුරදුන්ගේ අවධියේ ඔහුටත්, භාර්යාවටත් උඩුකය වැසීමට තිබූ එකම සළුව බුදුරදුන්ට පුදා එකල පාලකයා වූ බන්ධුම රජතුමාගෙන් මහා සම්පත් ලබා ගත්තා.
එසේ ලැබූ සම්පත් පවා පැහැදුනු සිතින් පරිත්‍යාග කළා. මෙවැනි චරිතයක් අතීත ආත්ම වල සිට පැවතුණා. මහා කාශ්‍යප හිමියන්ගේ ශරීරය පුදුම තරම් ලස්සනයි. බුදුරදුන්ට තිබූ දෙතිස් මහා පුරිස ලකුණු වලින් සතක්ම තිබූ එකම ශ්‍රාවකයන් වහන්සේ උන්වහන්සේයි. එක්තරා දිනක බුදුරදුන් මහා කාශ්‍යප හිමියන් හා මාර්ගයේ වැඩමවද්දී බුදුරදුන්ට විවේක ගැනීම සඳහා පටපිළියෙන් කළ අගනා සියුම් සගල සිවුර නවා අසුනක් පැනවූවා. බුදුරදුන් ඒ සිවුර අත ගා මෙය ඉතා සිනිදු සියුම් එකකැයි වදාළා. ඒ අවස්ථාවේ තම සිවුර බුදුරදුන්ට පොරවන්ට පූජා කොට උන්වහන්සේ පොරවා ගෙන සිටි ඝන පාංශුකුල සිවුර ගෙන මහත් සතුටින් පොරවා ගත්තා. ශ්‍රාවකයන් වහන්සේ සමග ඇඳී සිවුර මාරු කරගත් එකම අශ්චර්යවත් අවස්ථාව මෙයයි. තම පරිනිර්වාණයෙන් පසු තම ආයු ප්‍රමාණයෙන් එකසිය විසිවසරක් වැඩ සිටිමින් තමා දෙසූ ධර්මය ආරක්‍ෂා කර ගැනීම සඳහා ප්‍රමුඛව කටයුතු කරන බව බුදුරදුන් දිවසින් දැක මෙසේ සිවුරු පොරවා ගැනීමෙන් ගෞරව දැක් වූ බව පැහැදිලිය.
බුදුරදුන්ට පමණක් දෙවැනි වූ ධුතංගධාරි භික්‍ෂූන් පන්සියක් නිති පිරිවර ඇතුව වැඩ සිටි ශාසනයේ එකම භික්‍ෂු නම වූ මහා කස්සප හිමි සියලු දෙනා කෙරෙහි නිරන්තරයෙන් කාරුණික වුණා. සෑම දෙනටම අනුකම්පාවෙන් පිහිට වුණා. මේ නිසා බොහෝ දිනවල නිරෝධ සමාපත්තියට සමවැදීමෙන් අනතුරුව ජනතාවට පින් වැඩිවීම අරමුණු කොට සිවු පසය පිළිගත්හ. දිනක් ලාදුරු රෝගියෙකු පාත්‍රයට දත් පිළිගන්වද්දී ඔහුගේ ඇඟිල්ලක් ගැලවී පාත්‍රයට වැටුණත් පිළිකුල් නොකොට ඔහුට පින් ලබා දීමට ඒ ආහාරය වැළඳුවා. එක් දිනක් උන්වහන්සේ කෙරෙහි පැහැදී සිටි උපාසිකාවක් උන්වහන්සේ යැයි රැවටී බුදුරදුන්ගේ පාත්‍රයට පිණ්ඩපාතය බෙදුවා. මද වේලාවකින් මහකසුප් තෙරණුවන් පිණ්ඩපාතයේ වැඩි විට තමාට වැරදුනු බව සිතා දුව ගොස් බුදුරදුන්ගේ පාත්‍රයට අතපොවා තම පූජාව ආපසු ගෙනවිත් මහාකාශ්‍යප හිමියන්ට පිදුවා. රූපය නිසා හට ගත් මෙවැනි ගැටලු නිසා සංවේගයට පත්ව හිමාල වනයට වැඩියා.
බුද්ධ පරිනිර්වාණය ගැන දැනගත් මහකසුප් හිමියන් භික්‍ෂූන් සමග කුසිනාරා නුවරට වැඩමවා ආදාහන කටයුතු සිදු කළා. බුදුරදුන් කෙරෙහි උරණ වී සිටි සුභද්‍ර නම් මහළු මහණෙකු උන්වහන්සේගේ පිරිනිවීම ගැන කළ අමනොඥ කතාවෙන් සංවේගයට පත්වී අදාහනයෙන් තෙමසක් ගතවීමත් සමඟ ධර්මය නොනැසී මනාව ආරක්‍ෂා කිරීමේ අරමුණින් රජගහ නුවර සත්තපර්ණී ගුහා දොරටුවේ දී ප්‍රථම ධර්ම සංගායනාව සිදු කිරීම සඳහා ප්‍රධානත්වය ගෙන උන්වහන්සේ කටයුතු කළා. ධර්මය පිටකත්‍රයව බෙදා ආරක්‍ෂා කිරීමට මහා කාශ්‍යප මහරහතන් වහන්සේ සිදු කළ සේවය සදා අප ගෞරවයෙන් සිහිපත් කළ යුතු ය.
තෙරුවන් සරණයි!