අප වැරදි අන්දමට පැවැතුණොත්, එ නම්, වැරැදි ලෙසට කෑම් පීම් ගත්තොත්, කිලුටු කරන දෑ ඇඟ ගා ගත්තොත් ඒවා ඇඟ ඇතුළට වැදෙන්නට ඉඩ හැරියොත් කිමෙක් වේ ද? සනීපය නැතිවෙයි, ලෙඩ හැදෙයි, ඇඟ නරක් වෙයි. එයින් ඇඟේ පොහොණිය නැති වෙයි. අඩු වයසින් ම මැරෙන්න ද වෙයි.
එ මෙන් ම අප වැරදි අන්දමට හිතන්නට පුරුදු වුණොත් කිමෙක් වේ ද? හිතේ සනීපය නැති වෙයි, හිත ලෙඩ වෙයි, හිත නරක් වෙයි. එයින් හිතේ වැඩි දියුණුව නැති වෙයි. හිත මුළු මනින් ම පහත වැටෙයි.
ඉතින් උඩ කී අන්දමට හිත නරක් වී කිලුටු වී තිබෙන විටෙක, එය මුල් ව යමක් කියතොත් කරතොත් ඒ කියන කරන දෑ හොඳ කියුම් හෝ හොඳ කැරුම් වෙන්න හැකි ද? නො හැකි ය. නරක සිතින් හොඳක් කියන්න කරන්න බැරි ය. නරක හිතෙන් කියන්නේ ම නරක කීමෙකි, කරන්නේ ම නරක කැරුමෙකි.
හිත නරක් කරන, හිතේ ඇති වන ලෙඩ ගති මොනොවා ද? යමෙක ඇත්ත ඇති හැටියට නො දැක් ම, නරක දෑ කරන්නට ලැජ්ජාවක් හෝ බයක් නැති කම, හිතේ කලබොල ගතිය, ලෝබය, මානය, තරහව, ඉරිසියාව මසුරුකම, ජීවිතයේ ඇති සැටිය වැරැදි අන්දමට දැකීම යන ආදිය යි. මේ වා ය හිතේ ලෙඩ ගති, හිත නරක් කරන ගති. මේවාට අකුසල් යැයි නමෙකි.
මේ නරක ගති හිතේ හැදී වැඩී හිතට පුරුදු වුණොත්, හිත නරක් වී එයින් නරක දෑ කියැවෙයි. ඒ වාට වචනයෙන් කරන අකුසල් යැයි කියති. හිත නරක් වීමෙන් කරන දැයට කයින් කරන අකුසල් යැයි කියති. හිත නරක් වී හිතේ ම ක්‍රියා කරන අකුසල්වලට හිතින් කරන අකුසල් යැයි කියති.
හිත නරක් වී කියන නරක කියුම් මොනවාද? බොරු කීම, කේලාම් කීම, රළු පරොස් බස් කීම, කිසිම වැද ගැම්මකට නැති දෙඩවිලි දෙඩීම යන මේ හතර වර්ගයේ නරක කියුම් ය. මේවාට යි වචනයෙන් කරන අකුසල් යැයි කියන්නේ. හිත නරක් වී කරන නරක කැරුම් මොනවා ද? සතුන් තැළුම පෙළුම මැරුම, අනුන්ගේ දෑ අයුතු අන්දමෙන් ගැනුම, පහත් ආශාවෙන් නො හොබිනාකම් කිරීම හා මත් පැන් බීම යන මේ තුන් වගේ නරක කැරුම් ය. මේවාට කයින් කරන අකුසල් යැයි කියති.
ලෝබ ආදි නරක ගති වැඩී ගොසින් තනි හිතින් ම කැරෙන නරක තුන් වගෙකි. එනම්, අනුන් ගේ දැයට ආශා කිරීම හෙවත් විෂම ලෝබය, සිතේ නපුරු බව, ජීවිතයේ සැටි වැරැදි අන්දමින් දැකීම යන තුන යි. මේ තුනට හිතෙන්ම කැරෙන අකුසල් යැයි කියති.
මෙසේ තනි සිතින් ම කරන අකුසල් තුනෙකි. කයින් කරන අකුසල් තුනකි. වචනයෙන් කරන අකුසල් හතරෙකි. ඔක්කෝ ම අකුසල් දහයෙකි. දස අකුසල්ය කියන්නේ මේවාට යි.
මේ අකුසල්වල තරමක විස්තරයක් දැන් මෙහි දැක්වේ.
අකුසල් දසයෙකි, ප්‍රාණඝාත, අදත්තාදාන, කාමමිථ්‍යාචාර, මුසාවාද, පිසුන වාචා, ඵරුසා වාචා, සම්ඵ ප්‍රලාප, අභිධ්‍යා, ව්‍යාපාද, මිථ්‍යාදෘෂ්ටි යන මොහු යි. ලොවැ මෙයට ඇතුළත් නො වෙන කිසි පවෙක් අකුසලෙක් නැත. නොයෙක් වැදෑරුම් සියලු අකුසල් ම මේ දහයට ඇතුළත් වේ.
01. ප්‍රාණඝාතය
ප්‍රාණඝාතය නම් සතුන් මැරීමයි. සතකු මරමි යි සිතේ ඇති වන චේතනාව ප්‍රාණඝාත අකුශල කර්ම නමි.
සතකු වීම ය,
සතකු බව දැනීම ය,
මරමි යි යන සිත ය,
එයට උපක්‍රම කිරීම ය,
දිවි නැසීම ය.
යන අංග පස ම නො අඩු ව ඇති වූකල අකුසලය සම්පූර්ණ වේ.
මෙහි විපාක වශයෙන් (විපාකයට ඉඩ ලැබුණු විට) මෙහි දී ම වධ බන්ධන විඳීම, ලෙඩ රෝග ඇති වීම, ආයුෂ මද වීම් ආදි හිරිහැර ඇති වේ. මරණින් මතු අපායෙහි ඉපිද බොහෝ කල් දුක් විඳින්නට වේ. නැවත එයින්මිදී මිනිසත් බවක් ලද කල්හි ද ඇස් ආදිය විකල වීම, ආයුෂ මද වීම, රෝග බහුල වීම, ලොවට අප්‍රිය වීම, අශෝභන කය ඇති වීම ආදි විපත් ඇති වේ.
02. අදත්තාදානය
අන් සතු දෑ අයුතු සේ ගැන්ම අදත්තාදානය නමි.
අදත්ත (අදින්න) යනු නො දුන්න දැයි.
ආදාන යනු ගැන්ම යි.
මෙසේ අදත්තාදාන (අදින්නාදාන) යනු අයිති කරු විසින් නො දුන් දෑ සොරකමින් හෝ බලහත්කාරයෙන් හෝ රැවැටිල්ලෙන් හෝ වෙන යම් මොන ම අයුතු අන්දමෙකින් ගැන් ම යි.
මෙහි අකුසලය සම්පූර්ණ වීමට අංග පසෙකි. එනම්, අන් සතු දැයක් වීම, අන් සතු බව දැන්ම, අයිතිකාරයාට නො දන්වා හෝ බලයෙන් හෝ රවටා හෝ ගනිමි යි යන සොර සිත, එයට උපක්‍රම කිරීම, එසේ ම එය ගැන්ම යනු ඒ අංග පස යි.
මෙහි විපාක වශයෙන් ඉඩක් ලදොත්, මේ අත්බව්හි දීත් මතු උපන් කලත් ධන හානිය, දිළිඳු බව, සොර සතුරු උවදුරු, සිතූ දෑ ඉටු නො වීම ආදී නපුරු විපාක ලැබේ. මරණින් මතු අපායවල ද ඉපි ද බොහෝ කල් දුක් විඳින්නට සිදු වේ.
03. I කාමමිථ්‍යාචාරය
කාමයෙහි වැරදි වූ හැසිරීම කාමමිථ්‍යාචාරය නමි. පිරිමියෙකු අනුන්ගේ බාරයේ සිටින ස්ත්‍රීන් සේවනය කිරීම ද, ස්ත්‍රියක සිය සැමියා හැර අන් පුරුෂයන් සේවනය කිරීම ද මෙයින් දැක්වේ.
අන්සතු ස්ත්‍රියක වීම,
ඇය හා සේවනයට අදහස,
එයට උපක්‍රමය,
සේවනය කිරීම
යන අංග සතර ඇති වීමෙන් පිරිමියට කාමමිථ්‍යාචාරය අකුසලය පිරේ.
සිය සැමියාගෙන් අන්‍ය පුරුෂයකු වීම,
ඔහු සේවනයට කැමැත්ත,
එයට උපක්‍රමය,
සේවනය
යන සතර අංග සම්පූර්ණ වූ විට ස්ත්‍රියට කාමමිථ්‍යාචාරය සම්පූර්ණ වේ.
මේ අකුසලයෙහි විපාක වශයෙන් මෙ ලොව දී ම නින්දා අපහාස විඳීම, බියකරු ලෙඩ රෝග වැළැඳීම, හදිසි විපත්වලට අසු වීම, ආංඩුවෙන් ද¼ඬුවම් ලැබීම ආදී කරදර ද, මරණින් පසු අපායෙහි ඉපිද බොහෝ දුක් විඳීම ද වේ. අපායෙන් මිදී මිනිසත් බවක් ලදොත් ස්ත්‍රී වීම, නපුංසක වීම, සතුරන් බහුල වීම, ප්‍රිය භාර්යාවක නො ලැබීම ස්ත්‍රියක් නම් ප්‍රිය සැමියකු නො ලැබීම යන විපාක ඇති වේ.
03. (III)රහමෙර බීම
රහමෙර බීම රස කාමයෙහි වරදවා හැසිරීම යි. එ බැවින් එය ද කාමමිථ්‍යාචාර යන්නෙහි ම ඇතුළත් වෙයි.
රහමෙර වීම ය, රහමෙර බව දැනීම ය, බොනු කැමැත්ත ය, එය පීම ය යන සතර අංග ඇති වූ කල අකුසලය සම්පූර්ණ වේ.
මෙහි විපාක වශයෙන් ඉන්ද්‍රිය දුර්වල වීම, උමතු වීම, ලෙඩ බහුල වීම, ආයුෂ මද වීම, දුබල දරුවන් ලැබීම, ධන හානිය, නින්දා අපහාස ලැබීම, නෑයනට පවා අප්‍රිය වීම ආදි නොයෙක් විපත් මෙහිදීත් වේ.
මරණින් මතු චේතරණී ආදි නිරයවල ඉපිද නො පමණ දුක් විඳීම ද, ඉන් මිදී මිනිසත් බව ලද කල්හි ලජ්ජා නැති බව, උමතු බව විරූප බව ආදිය ද වේ.
04. මුසාවාදා
මුසා යනු නො සිදු වූ දැය යි. වාද යනු කීම යි. නො වූවක්, වූයේ යැ යි. නැති දැයක් ඇතැයි අන්හට පිළිගන්වන අදහසින් වචනයෙන් හෝ හිස සෙලැවීම් ආදි නියායෙකින් හෝ ඇඟැවීම මුසාවාදා නමි.
නො සිදු වූවක් බව ය,
රවටමි යන අදහස ය,
එය ඇඟැවීමට උපක්‍රම ය,
අසන්නහු එය පිළිගැන්මය
යන අංග සතර ඇති වූ විට මුසාවාද අකුසලය සම්පූර්ණ වේ.
බොරු කීමේ විපාක වශයෙන් මෙ ලොව දී ම නින්දා අපහාස ලැබීම, ලොවට අප්‍රිය වීම් යන ආදිය වේ. මරණින් මතු අපායේ උපදී. ඉන් මිදී මිනිසකු වූ කල්හි මුව දුගඳ වේ ලෙඩ බහුල මුඛය ඇත්තෙක් වේ. දරුවන් නැත්තෙක් වේ. ලබතත් ගැහැණු දරුවන් ම ලබයි.
05. පිසුනා වාචා
උනුන් ප්‍රිය බව (සමගිය) නැති කරන බස පිසුනාවාචා නමි. කේලාම් කීම යි. බිඳෙන පුද්ගලයෙකු ඇති බව, ඔහු අනෙකා ගෙන් බිඳුවන අදහස, තමා ඔහුට ප්‍රියවන සිත, තමා කියන කේලාම් ඔහු පිළිගැන්ම යන අංග සතර ඇති වීමෙන් අකුසලය සම්පූර්ණ වේ.
මෙහි විපාක වශයෙන් ඉඩක් ලදොත් මෙහි දී ම හිත මිතුරන් නැති වීම් ආදිය ද, මරණින් පසු අපාය දුක ද, නැවත මිනිසකු වූ කල මිත්‍රයන් අඩු වීම ද, ඇති වූ මිතුරන් කරුණක් නැතිව ම බිඳී යෑම ද වේ.
06. පරුෂ වචනය
පරුෂ නම් කර්කශ රළු දැයි. පරුෂ වචන යනු කර්කශ රළු බස යි. අනුන් ගේ සිත් රිදුවන ඇනුම් බැනුම් ගැරැහුම් මෙයින් දැක්වේ.
ගැරැහුම් ලබන්නකු ඇති බව, රළු සිතැති බව,, බැණීම යන අංග තුන ඇති කලැ අකුසලය සම්පූර්ණ වේ.
්‍යවහාරයේ මිහිරි වූ වචනයක් වුව ද කිපුනු සිතින් ඇනුම් බැණුම් වශයෙන් කියා නම් ඒ ද පරුෂ වචන යැ යි ද ත යුතු. පෙර ඇතැම් රජහු සොරුන් මරවනු කැමැති ව ‘මොවුන් සුව සේ නිදිකරවු’ යි කියති. වධකයෝ ඔවුන් මරති. මෙහි එ රජුන් කියන වචන කණට රළු නො වුවත් ‘මොවුන් මරවු’ යන අදහස ම උඩ කියන බැවින් පරුෂ වචන ම ය. පෙර බුරුම රජුන් මරණ තීන්දුව ලීවේ ‘කම්මං සත්තේ විභජති (කර්මය සත්ත්වයන් බෙදයි)’ යන බුද්ධවචනය ලිවීමෙනි. එහෙත් එයින් මැරීම අදහස් කළ බැවින් එය ඒ අවස්ථාවෙහි පරුෂ වචනයෙක් ම ය.
ඇතැම් විට මව දරුවාට ආදරයෙන් දැඩි වචන කියයි. සිතෙහි බිඳකුත් කෝපයක් නැති ව බලවත් සෙනෙහයෙන් කියන බැවින් ඒ පරුෂ වචන සංඛ්‍යාවට නො යෙයි.
ඉහත කී පරිදි පරුෂ වචනයෙන් මෙහි දී ම ජනයාට අප්‍රිය වීම ද, කුෂ්ට කිලාසාදි ලෙඩ ඇති වීම ද, මරණින් පසු අපායෙහි ඉපැදීම ද නැවැත මිනිසත් බව ලත් කලක් වුවොත් අප්‍රිය දැකුම් ඇති, විකාර මුඛ ඇති, විවර්ණ කය හා රළු කටහඬ ඇති, ජනයාට ප්‍රිය නො වන දීනයකු වීම ද යන විපාක ඇති වේ.
07. සම්ඵප්‍රලාප
දියුණුව නැති කරන හිස් බස් සම්ඵප්‍රලාප නමි. වැඩකට නැති කථා බව ය, ඒවා කීම ය (අසන්නවුන් ඒ පිළිගැනීමය) යන අංග ඇති කල අකුසලය සම්පූර්ණ වේ.
සම්ඵප්‍රලාප
දොඩන මිනිසා මෙ ලොව දී ම ලෝ වැස්සාට පිළිකුල් වේ. මෙය බලවත් ව දෙඩුයේ මරණින් පසු අපායේ උපදී. නැවැත මිනිස් ව උපන්නේ ද අනුන් විසින් නො පිළිගන්නා වචන ඇතියෙක් වේ.
08. අභිධ්‍යාව
අනුන් අයත් දැය ගැන ‘මෙය මට ඇත් නම් මැනැවැ’යි ඇති කැරැගන්නා දැඩි ලෝභය අභිධ්‍යා නම් වේ.
අනුන් සතු දැයක් වීම,, එය තමාට අත් කැරැ ගැන්මේ සිත, යන අංග දෙකින් අකුසලය සම්පූර්ණ වේ.
දැඩි ලෝභයෙන් මඩනා ලද්දේ මෙහි දී දුර්වර්ණ බව ආදියට පැමිණේ. මරණින් පසු ලෝභයේ දැඩි කම වූ පරිදි ප්‍රේතාදි වූ අපාය දුකට ගොදුරු වේ. නැවැත මිනිසත් බව ලද කල්හි දුගී බව ද, සම්පත් සිත්සේ භුක්ති විඳිය නො හැකි බව ද ආදි දුර්විපාක විඳී.
09. ව්‍යාපාද
අනුන් ගේ සිත සැපය වනසන, තමාත් විරූප බවට පමුණුවන සේ දැඩි වූ දෙවෂය ව්‍යාපාද නමි.
අන් සතකු වීම, ඔහු පෙළෙතොත් නැසෙතොත් මැනැවැයි සිතීම යන අංග දෙකින් අකුසලය සම්පූර්ණ වේ. අන් හට විපත් කැමැති වන්නෝ මෙහි දී ලොවට අප්‍රිය වීම් ආදි කටුක විපත් ද මරණින් පසු අපායයෙහි ඉපැත්ම ද මිනිස් ව උපන් කල විරූප බව ආදී අනිෂ්ට විපාක ද ලබත්.
10.මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය
ඇති සැටිය තබා වරදවා දැකීම මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය නම්.
වරදවා දැක්ම, එසේ ම වටහා ගෙන දැඩි කොට සිතින් ගැන්ම යන අංග දෙකින් අකුසලය සම්පූර්ණ වේ.
මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය වනාහි අහේතුක දෘෂ්ටි, අක්‍රිය දෘෂ්ටි, නාස්තික දෘෂ්ටි යැ යි තුන් වැදෑරුම්.
“සත්ත්වයා කෙලෙසීමටත් පිරිසිදු වීමටත් හේතුවක් නැතැයි. එය ඉබේ ම වන දැයෙකැ”යි වරදවා දැක්ම අහේතුක දෘෂ්ටි යි.
කුශලාකුශල කර්මවල කිසි ම විපාකයෙක් නැතැ යි වරදවා ගැන්ම අක්‍රිය දෘෂ්ටි නම්.
දානාදියේ ඵල විපාක නැතැයි, මව යැ පියා යැ යි විශේෂ යෙන් සැලැකියැ යුතු කෙනෙක් නැතැ යි මෙලොව පරලොව කියා දැයෙක් නැතැ යි යන ආදීන් වැරැදි ලෙස දැක්ම නාස්තික දෘෂ්ටිය යි.
මේ මිත්‍යාදෘෂ්ටි ගත් අයට එහි ඵල වශයෙන් මෙහිදීත් සිහි මුළාවීම් ආදිය ද, මරනින් පසු අපායේ ඉපැත්ම ද, මිනිස් ව උපන් කල නුවණ මඳ බව, සුව කළ නො හැකි කල් පවත්නා ලෙඩ ඇති බව ආදි හිරිහැර ද වේ.
------------------ත්‍රිභෙදය-----------------
සියලු අකුසල් කායික, වාචසික, මානසික යැයි කොටස් තුනකට බෙදේ. කායික යනු කයින් කරනු අකුසලි. වාචසික යනු වචනයෙන් කරන අකුසලි. මානසික යනුසිතින් පමණක් කරන අකුසලි.
කයින් කරන (කායික) අකුසල් නම් – ප්‍රාණඝාත, අදත්තාදාන, කාමමිථ්‍යාචාර යන තුන යි.
වචනයෙන් කරන අකුසල් නම් – මුසාවාද, පිසුනවාචා, පරුෂා වචන, සම්ඵ ප්‍රලාප යන සතර යි.
සිතින් ම කරන අකුසල් නම් – අභිධ්‍යා, ව්‍යාපාද, මිථ්‍යාදෘෂ්ටි යන තුන යි.
සාවධාතා භෙදය
අල්ප සාවද්‍යා යනු ස්වල්ප දුක් විපාක දෙන කර්ම යි. මහා සාවද්‍ය යනු මහත් දුක් විපාක දෙන කර්මයි.
-----------බුද්ධ භක්තිය------------
ප්‍රාණඝාතයෙහි වනාහි කුඩා ම සතුන් මැරීම අල්ප සාවද්‍ය වේ. වඩ වඩා ලොකු සතුන් මැරීම වඩ වඩා මහා සාවද්‍ය වේ. එයට කරුණු නම් කුඩා සතුන් මැරීමට යෙදෙන ප්‍රයෝගය, ගන්නා උත්සාහය ස්වල්ප වීමත්, මහත් සතුන් මැරීමට යොදන ප්‍රයෝගය, ගන්නා උත්සාහය මහත් වීමත් ය.
එක සමාන සතුන් අතුරෙහි ද, ගුණයෙන් වැඩි සතා මැරීම මහා සාවද්‍ය වේ. ගුණයෙන් අඩු සතා මැරීම අල්ප සාවද්‍ය වේ.
තිරිසන් සතුන් මැරීමට වඩා මිනිසුන් මැරීම මහාසාවද්‍ය වේ. ගුණයෙන් වැඩි බවත්, මැරීමට කරන ප්‍රයෝගයේ මහත් බවත් එයට කරුණු යි. ගුණ හීන මිනිසුන් මැරීමට වඩා මහ ගුණවත් මිනිසුන් මැරීම මහාසාවද්‍ය යි. ගුණයෙන් මහත් බැවිනි.
මව මැරීම, පියා මැරීම, රහතුන් මැරීම, බුදු රජුන් ගේ ඇඟේ ලේ සෙලැවීම යන මේවා අන් හැමටම වඩා දරුණු වූ ආනන්තර්ය අකුසල් කොටසට අයත් දෑය.
ආනන්තර්ය අකුශල යනු වෙන කොතරම් පින් කළත් ඒවායේ ශක්තියෙන් වසා ලිය නොහැකි මෙයින් මැරෙනු සමග ම ඒකාන්තයෙන් අවීචි මහා නිරයට පමුණුවා ලන අකුසල් ය. අනත්තර හෙවත් මී ළඟ ම අත් බව්හි විපාක දෙනුයේ ආනන්තර්ය යි.
ගුණයෙන් අඩු සතුන් මැරීමේ අකුසලය ඇතැම් විට මහ කුසල් කිරීමෙන් මැඩ පවත්වා, විපාක දීමට ඉඩ නො දෙන්නට පිළිවන.
අදත්තාදානයේ අල්ඵ සාවද්‍ය මහා මහා සාවද්‍ය බව වනුයේ සොරා ගන්නා බඩු වේ වටිනා නො වටිනා කමේ හැටියටත් වස්තු හිමියන් ගේ ගුණවත් බවේ අඩු වැඩි කමේ හැටියටත්ය.
සාමාන්‍ය කෙනෙකු සතු නො වටිනා දැයක් ගැන්මට වඩා එ බඳු ම කෙනෙකු සතු වටිනා දෙයක් සොරා ගැන් ම මහා සාවද්‍ය වේ. එහෙත් ගුණයෙන් වැඩි කෙනෙකු ගේ නො වටිනා බඩුවක් වුවත් ගුණ අඩු කෙනෙකු ගේ වටිනා බඩුවක් ගැන්මට වඩා මහා සාවද්‍ය වේ. එහි ද සොරා ගැන්මට කරන උපක්‍රමයේ කුදු මහත් බැවිනුත් කර්මයේ අල්පසාවද්‍ය මහාසාවද්‍ය බව මැන්න යුතු ය.
නො දැහැමි ධනවතකු ගේ දැයක් ගැන්මට වඩා අහිංසක දිළින්දකු ගේ දැයක් ගැන් ම ද මහාසාවද්‍ය වේ. ගනු ලබන බඩුවේ වටිනාකම ද, වස්තු හිමියාගේ ගුණ ප්‍රමාණය ද, සොරා ගැනීමෙහි උපක්‍රම ප්‍රමාණය ද යන තුන ම බලා අල්පසාවද්‍ය බව හා මහාසාවද්‍ය බව නිශ්චය කළ යුතුයි.
කාමමිථ්‍යාචාරයෙහි – ගුණ හීන ස්ත්‍රියක කෙරෙහි කාමයෙහි වරදවා හැසිරීමට වඩා ශීලාදි ගුණවලින් වඩා දියුනු වූ ස්ක්‍රියක වැරැදි සේ සේවනය කිරීම මහාසාවද්‍ය වේ. තවද නෑකමේ හැටි හැටියට ද නගුන් නැන්දැණියන් මවුන් හා කාම මිථ්‍යාචාරයෙහි හැසිරීම් ක්‍රමයෙන් වඩ වඩා මහාසාවද්‍ය වේ. ගුරුවරයා ගේ භාර්යාව, මෑණියන්, බ්‍රහ්මචාර්යාව රක්නා ස්ත්‍රීන් හා කාම සේවනය එක් සමාන සේ මහාසාවද්‍ය වේ.
සුරාපානයේ අල්ප මහා සාවද්‍යතා මෙසේ ය. - කෑම කන විට ආහාරයේ අවයවයක් වශයෙන් හෝ සිහි මුළා නො වන පමණට හෝ මත් පැන් බීම අල්ප සාවද්‍ය වේ. මත් වීම වැඩි වැඩි වූ පමණට ද, එයින් කරන දරුණු ක්‍රියාවේ වැඩි වැඩි පමණට ද වඩ වඩා මහා සාවද්‍ය වේ.
මුසාවාදයෙහි වනාහි ඒ බොරුවෙන් වන, එය පිළිගන්නවුනට වන හානියේ වන අඩු වැඩි කමේ පමණට අල්පසාවද්‍ය හෝ මහා සාවද්‍ය බව වේ.
තමා සතු, ඇති දැයක් නො දෙන අදහසින් නැතැයි කීම අල්ප සාවද්‍ය යි. අනුනට අලාභ කරනු පිණිස බොරු කීම මහාසාවද්‍ය යි.
නාන්නට ගොස් පොකුණෙහි දිය සිඳී තිබෙනු දැක අවුත් සිනා සෙන අදහසින් සෙස්සනට අද ළිඳ උතුරා යෙතැ යි කියන සේ වූ බොරු අල්පසාවද්‍ය යි. සිල්වත් ගුණවත් අයට කවට කම් වශයෙන් වුව ද නැති දෙයක් නගා කීම මහාසාවද්‍ය වේ.
පිසුන වාචායෙහි (කේලාම් කීමෙහි) කේලාම් අසා බිඳෙන පුද්ගලයා ගුණ අඩු කෙනෙක් වී නම් අල්පසාවද්‍ය වේ. ගුණ වැඩි කෙනෙක් නම් ගුණ පමණට ඒ කේලම මහා සාවද්‍ය වේ.
පරුෂ වචනයෙහි ඇනුම් බැනුම් අසන්නා ගුණයෙන් අඩු වූ පමණට ඒ කර්මය අල්පසාවද්‍ය වේ. ගුණයෙන් වැඩි වූ පමණට මහාසාවද්‍ය වේ.
සම්ඵ ප්‍රලාපය මද වශයෙන් දෙඩීම අල්පසාවද්‍ය වේ. වඩ වඩා දෙඩීමෙන් මහා සාවද්‍ය වේ.
අභිධ්‍යායෙහි අල්පසාවද්‍ය මහා සාවද්‍ය බව ඉහත අදත්තාදානයට කී පරිදිම ය.
ව්‍යාපාදයෙහි අල්පසාවද්‍ය මහාසාවද්‍ය බව ඉහත පරුෂ වචනයට කී පරිදි ම ය.
මිත්‍යාදෘෂ්ටියෙහි නියත මිථ්‍යාදෘෂ්ටියක වීම මහා සාවද්‍ය වේ. අනියත මිථ්‍යාදෘෂ්ටියක බව අල්පසාවද්‍ය වේ.
---------------විපාක----------------
ප්‍රතිසන්ධි විපාක, ප්‍රවෘත්ති විපාක යැයි විපාක දෙවැදෑරුම්. යම් තැනැක ඉපැදැවීම ප්‍රතිසන්ධි විපාක නම්. උපන් පසු දෙන විපාක ප්‍රවෘත්ති විපාක නම්.
---------------කර්ම කර්මපථ---------------
උඩ කී ඒ ඒ අකුසල් අංග සම්පූර්ණ ව කැරුණේ කර්මපථ වේ. (හෙවත් අපායවල උපදවා දුක් දීමට සමත් වේ) එ සේ අංග සම්පූර්ණ නො වූයේ කර්ම මාත්‍ර ම වේ. එයින් ප්‍රවෘත්ති විපාක (උපන් පසු යම් යම් දුක් හිරිහැර) දෙවෙයි.
-----------------අනුන් ලවා කැරැවීම---------------
ඉහත කී අකුසල් අනුන් ලවා කැරැවීමේ දී, අණ ලත් පරිදි ම කිසි අඩුවක් නැති ව ම එය කරන්නවුනට ද අණ කළ අයට ද යන දෙපක්ෂයට ම එක සේ අකුසල් සිදු වේ. කී සැටියෙන් වෙන් ව කළොත් අණ ලැබූ තැනැත්තාට (එය අංග සම්පූර්ණ කර්මයක් වී නම්) අකුසල කර්මපථ වේ. අණ කළාහට කර්ම මාත්‍ර ම වේ.
-------------------අකුසල් මුල්----------------------
ලෝභය, ද්වේෂය (තරහව) මෝහය (ඇති තතු නො දැන්මය) යන තුන් දෙන අකුසල් වල මුල්ය.
ප්‍රාණඝාතය ද්වේෂ මෝහ යන මුල් දෙකින් යුත් සිතින්කැරේ. එසේ නම්, මස් ලොබින් සතුන් මැරීම ලෝභ – මූලික නොවේ ද ? නොවේ.
සතා කෙරේ ලෝභය තිබේ නම් ඌ මැරිය නො හැක්ක. සතාගේ ජීවිතයට විරුද්ධ බැවින් ම එය නසයි. ඔහු ලෝභ කරනුයේ උගේ මසට ය. මෙ සේ නම් මස් ලොබින් සතුන් මැරීම කෙසේ වන්නක් ද ? එය මස් ලොබ සහිත සිත් මුලින් සැදි සැදී අවුත් එයින් රුකුල් ලැබ හටගත් ද්වේෂ සහිත සිතින් කරනකර්මයෙකි. මෙයට ලෝභ ප්‍රත්‍යය ද්වේෂ මූලික සිතින් කැරෙන්නෙකැ යි කිය යුතු යි’ මෙ බඳු තැන ද්වේෂ මූලික යැ යි මෝහය හැම අකුසලෙකම ඇති එකක් බැවින් එය එකක් පාසා නො කීවාට වරදෙක් නැත.
අදත්තාදානය ලෝභ - මෝහ දෙක මුල් වද, ද්වේෂ මෝහ දෙක මුල්ව ද උප දී.
කාමමිථ්‍යාචාරය ලෝභ - මෝහ යන දෙ මුලක් ඇති එකෙකි.
මුසාවාදය වස්තුලෝභාදියෙන් බොරු කීමේ දී ලෝභ - මෝහ යන දෙ මුලෙකින් යුක්ත ද, අනුනට ක්‍රෝධයෙන් බොරු චෝදනා නැංවීම ආදියේ දී ද්වේෂ මෝහ යන දෙ මුලින් යුක්ත ද වේ.
පිසුන වාචාවත් සම්ඵප්‍රලාපයත් දෙක ද මුසාවාදය සේ ම විටෙක ලෝභ මෝහ යන දෙ මුලින් ද විටෙක ද්වේෂ මෝහ යන දෙ මුලින් ද ඇති වේ.
පරුෂ වචනය ද්වේෂ මෝහ යන දෙ මුලින් ඇති වේ.
අභිධ්‍යාව ත් මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය ත් ලෝභ මෝහ යන දෙ මුලින් යුක්ත වෙති.
ව්‍යාපාදය ද්වේෂ මෝහ යන මුල් දෙකින් යුක්ත ය.
ඉහතින් විස්තර කැරුණු දස අකුසලින් වෙන්වීම දස කුසල් නම්.
------------------------කුසල්----------------------
දස පින් කිරිය වත් පිරීම කුසල් සිතින්ම කැරෙන්නක් බැවින් එය ද කුසල් කම් නමින් සලකති.
පින් කිරිය වත් නම් – දාන සීල භාවනා අපචායන චෙය්‍යාවච්ච පත්තිදාන පත්තානුමෝදනා ධම්මදෙසනා ධම්මසවණ දිට්ඨුජුකම්ම යන දශය යි. මේවා කිරීමට ;හ්තු වන කුසල් මුල් තුනෙකි. ඒ අලෝභ අද්වේෂ අමෝහ යන තිදෙන ය. කුසල හේතු යැ යි ද මුනට බැවහැර වේ. ලෝභයට කෙළින් ම විරුද්ධ වූ ස්වභාවය අලෝභය යැ යි ද, දත යුතු ප්‍රාණඝාතාදී අකුසලින් වැළකීමේ දී එනම් - ශීලාදී පින් දහම් වැඩීමේ දී මේ කුසල් මුල් ඇති වේ.
කුසල් කිරීමේ දී සමහර විට අලෝභ අද්වේෂ අමෝහ යන තුන් කුසල් මුල් ම සිතේ ඇති වේ. එ බඳු සිතින් කරන කුසල් ත්‍රිමූලික හෝ ත්‍රිහේතුක කුසල් නම් වේ. කුසල් කරන සමහර විටෙක කුසල් මුල් අතුරෙන් අලෝභ අද්වේෂ දෙක පමණක් ඇතිව කරත්, එසේ වූ කුසල් විමූලක හෝ ද්විහේතුක කුසල් නම් වේ.