ඉල් පුර පසළොස්වක පොහොය දිනය වස්සාන ඍතුවේ අවසාන දිනයයි. සම්බුද්ධ ශාසන ඉතිහාසය දෙස විමසා බැලීමේදී ඓතිහාසික ශාසනික සිදුවීම් කිහිපයකට මුල් වූ දිනයක් ලෙස ඉල්පොහොය දිනය හඳුන්වා දිය හැකිය.
ඒ අතර මෛත්‍රෙය බෝසතාණන් වහන්සේ අප ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේ හමුවෙහි දී නියත විවරණ ලැබීම, ප්‍රථම ධර්ම දූත කණ්ඩායමට අයත් වු මහරහතන් වහන්සේලා සැට නම ධර්ම ප්‍රචාරයෙහි යෙදවීම, තුන් බෑ ජටිල පිරිස දමනය කිරීම, පසුවස් පවාරණය කළ යුතු දිනයවීම, චීවර මාසයේ අවසන් පොහොය දිනයවීම නොහොත් කඨින චීවර පූජා පුණ්‍ය මහෝත්සවය සිදු කළ හැකි අවසාන දිනයවීම සහ අගසව් සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේ පිරිනිවන්පෑම යන කරුණු නිසා ඉල් පොහොයට ශාසන ඉතිහාසය තුළ වඩාත් වැදගත් තැනක් හිමි වෙයි.
වප් පොහොය දිනෙක මෛත්‍රෙය බෝසතාණන් වහන්සේ දහසක් පිරිවර සමඟ අප ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙත පැමිණ පැවිදි වූහ. ඔවුන් එසේ පැමිණියේ දේවාවරෝහණ මහා පූජෝත්සවය දැකීම හා බුදුරදුන් හා සැරියුත් හිමියන් අතර වු ප්‍රශ්න විසර්ජන සාකච්ඡාව ශ්‍රවණය කිරීමෙන් පසුවයි. වස්සාන සමයේ අවසාන භාගයෙහි මෛත්‍රෙය බෝධි සත්ත්වයන්වහන්සේ තමාට වස්සාවාසික චීවර ලෙස ලැබුණූ අගනා වස්ත්‍ර යුගලය බුදුරදුන් වෙත පුදා එකත්පසෙක වැඩ සිටියහ. ඒ ඉල් පොහොය දිනෙකය. එම වස්ත්‍ර යුගලයෙන් එකක් ගෙන බුදුරදුන් වැඩ සිටි ගඳකිලියෙහි වියනක් කොට පිදු අතර අනෙක් තීරු වශයෙන් ඉරා මහ වියන් කෙළවර එල්ලා බැඳ පිදූහ. පසුව බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙම මෛත්‍රෙය බෝධිසත්ත්ව භික්ෂූන් වහන්සේ අමතා “ඔබ වනාහි මේ මහා භද්‍ර කල්පයෙහිම මෛත්‍රෙය නමින් සම්‍යක් සම්බුද්ධ වන්නෙහි යැ”යි නියත විවරණ දුන් සේක. නියත විවරණ ලැබීම යනු බුදුවීම සඳහා පෙරුම් පුරන බෝසත්වරයෙකු තමා අනාගතයෙහි බුදුවන බවට බුදුරජාණන් වහන්සේ නමක් හමුවෙහිදි ලබාගන්නා ස්ථිර ප්‍රකාශයයි.
මේ අනුව බුදුරජාණන් වහන්සේලා පස් නමක ගෙන් සමන්විත මෙම මහා භද්‍ර කල්පයෙහි අවසන් වරට බුද්ධත්වය ලබනුයේ මෛත්‍රෙය බෝධි සත්ත්වයන් වහන්සේය. චක්කවත්ති සීහනාද සූත්‍රයෙහි කියවෙන පරිදි එතුමන් උපදින්නේ බරණැස් නුවර කේතුමතී නම් රාජධානියෙහි”කේතුමතී’ නම් නගරයෙහිය. මෛත්‍රෙය බෝසතාණන් වහන්සේ පිළිබඳ සෑහෙන ප්‍රමාණයක් විස්තර ඇතුළත් වන්නේ “අනාගත වංස” සහ “බුද්ධවංස” යන පාලි භාෂාවෙන් රචිත පොත්වලය. ඒ හා බොහෝ සෙයින් ගැලපෙන කරුණු පූජාවලිය, සද්ධර්මරත්නාවලිය යනාදි ග්‍රන්ථවල ඇතුළත් වී තිබේ. පුරාතන මෛත්‍රය වර්ණනාව තුළ කියවෙනුයේ මෙම මෛත්‍රෙය බුදුරජාණන් වහන්සේ හමුවට පැමිණිය හැකිවන්නේ කෙබඳු අයටද, පැමිණීමට නොලැබෙන්නේ කෙබඳු අයට ද යන කරුණුය. පංචානන්තරිය අකුසල කර්ම කළ තැනැත්තන් ඇතුලු බරපතළ අකුසල කර්ම කළ අයට උන්වහන්සේ දක්නට නොලැබෙයි.
බුද්ධ ශාසනය තුළ පස් නමකගෙන් ඇරැඹි භික්ෂූ සමාජය කෙමෙන් කෙමෙන් වර්ධනය වී රහතන් වහන්සේ සැට නමක් බවට පත් විණ. බරණැස ඉසිපතනයෙහි වස් කාලය ගත කළ බුදුරජාණන් වහන්සේ වස් කාලය නිමවීමෙන් පසුව ඉල් පොහොය දිනෙක එකී රහතන් වහන්සේලා සැට නම හෙවත් ප්‍රථම ධර්ම දූත පිරිස අමතා මෙසේ වදාළහ.
චරථ භික්ඛවෙ චාරිකං බහුජන හිතාය බහුජන සුඛාය ලෝකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දේවමනුස්සානං , මා එතෙන ද්වෙ අගමිත්ථ දෙසෙථ භික්ඛවෙ ධම්මං ආදි කල්‍යාණං මජ්ඣෙ කල්‍යාණං පරියොසාන කල්‍යාණං සාත්ථං සබ්‍යඤ්නං කෙවල පරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්‍රහ්ම චරියං පකාසෙථ
මහණෙනි, ලොවට අනුකම්පා පිණිස,දෙවි මිනිසුන් ගේ හිත පිණිස සුව පිණිස දියුණුව පිණිස චාරිකාවේ හැසිරෙන්න. දෙදෙනෙකු එක මගින් නොයන්න. මෙම දහම මුල මැද අග යහපත් වූවකි.අර්ථ සහිතවු හාත්පසින් සම්පූර්ණ වු පිරිසුදු වු සසුන් බඹසර ලොවට ප්‍රකාශ කරන්න.
මෙසේ මුල් පොහොය දිනෙක ප්‍රථම රහතන් වහන්සේලා සැට නම ධර්ම දූත චාරිකාවේ පිටත්කොට බුදුරජාණන් වහන්සේ උරුවේලාවට වැඩම කළහ.
එකල උරුවෙල් දනව්වේ ජටිල සොහොයුරෝ තිදෙනෙක් වූහ. මේ අතරෙන් පන්සියයක් පිරිවර සමඟ උරුවේල කාශ්‍යපද තුන්සියයක් පිරිවර සමඟ නදී කාශ්‍යපද දෙසීයක පිරිවර සමග ගයා කාශ්‍යපද වාසය කළහ.උරුවේලාවේ නේරංජනා නදිය සමීපයේ ආරාමයකින් ඉදිකරවාගෙන විසු ඔවුහු මානයෙන් උදම්ව සිටියහ. බුදුරජාණන් වහන්සේ උරුවේල කාශ්‍යපගේ ආරාමයට වැඩමකොට එහි රැය පහන් කිරීමට නවාතැනක් ඉල්ලා සිටියහ. එහෙත් එහි නවාතැන් දීමට අකැමැතිබව උරුවේල කාශ්‍යප බුදුරදුන්ට ප්‍රකාශ කළේ ඊට හේතුද දක්වමිනි. එනම් ඉඩකඩ ඇති එකම ස්ථානය ගිනිහල්ගෙය පමණක් වීමත්, එහි දරුණුූ නාගයෙකු වාසය කිරිමත්ය. නාගයෙකු සිටීම තමන් වහන්සේට ගැටලුවක් නොවන බව බුදුරදුන් සඳහන් කළ විට එසේ නම් නවාතැන් ගැනීම කෙරෙහි තමාගේ බාධාවක් නොමැතිබව උරුවේල කාශ්‍යප ප්‍රකාශ කළේය.
ඉක්බිතිව බුදුරජාණන් වහන්සේ ගිනිහල් ගෙට වැඩමකොට එහි තණ ඇතිරියක හුන්සේක. නාගරාජයා බුදුරදුන් දැක කිපී විෂ දුම් පිට කළේය. බුදුරජාණන් වහන්සේ ඍද්ධි බලයෙන් පෙරලා දුම් විහිද වූහ. නාගරාජයා ක්‍රෝධ ගින්නෙන් වෙලී දිලිසුණු අතර බුදුරදුන් ඍද්ධිමය ගින්නෙන් බැබලුණි. මුලු ගිනිහල් ගෙයම ගින්නෙන් වැසී ගත්තාක් මෙන් දිස් වුණි. ජටිල පිරිස එය දැක මහා ශ්‍රමණයන් වහන්සේට නාගයා බෙහෙවින් පීඩා පමුණුවා ඇතැයි, සිතූහ. රැය පහන් වු පසු බුදුරජාණන් වහන්සේ ඔද සිඳීගිය නාගරාජයා ස්වකීය පාත්‍රයෙහි දමා උරුවේල කාශ්‍යප වෙත පෙන්වූහ. හෙතෙම එය දැක ප්‍රකාශ කෙළේ “ මහා ශ්‍රමණයන් වහන්ස, ඔබ නාගයින් දමනයෙහි දක්ෂය. එහෙත් මා සේ රහත් බවට පත්ව නැතැ”යි යනුවෙනි. මෙකී තුන්බෑ ජටිල පිරිසම තමන් රහත්. , යන මානයෙන් මුලා වී සිටි අතර එම වැරැදි මානය දුරු කොට නිවන් මගට ඔවුන් යොමු කරවීම බුදුරදුන්ගේ එකම අපේක්ෂාව විය. එබැවින් බුදුරදුන් ඔවුනගේ මානය දුරු කිරීමට තුන් දහස් පන්සිය දහසක් ප්‍රාතිහාර්ය පා වදාළ බව සඳහන්ය. ඒ දැක උරුවේල කාශ්‍යප බුදුරදුන් කෙරෙහි බෙහෙවින් ප්‍රසාදයට පත්ව පන්සියයක් වු ස්වකීය අතවැසි පිරිසද සමඟ පැවිදිවූහ. පැවිදි වු ඔවුහු පසුව ජටා මඩුලු හා තවුස් පිරිකර නේරංජනා නදියෙහි පාකර යැවූහ. ගඟෙහි පාවි යන තවුස් පිරිකර දැක නදී කාශ්‍යප තවුසා වහා කලබලයට පත්ව ස්වකීය වැඩිමහලු සොහොයුරා ප්‍රමුඛ අතවැසි පිරිසට අනතුරක් සිදුවී දැයි, සොයා බලනු පිණිස වහ වහා තම පිරිවරද කැටිව පැමිණියහ. එහිදී ඔවුන් පැවිදි වී සිටිනු දැක තමාද කරුණුූ විමසා ස්වකීය පිරිවර සමඟ බුදුරදුන් වෙතින් ධර්මය අසා පැහැදි පැවිදි වූහ. ගඟෙහි පාවීයන තවුස් පිරිකර දුටු ගයා කාශ්‍යප ප්‍රමුඛ පිරිසද නදි කාශ්‍යප සේම කලබලයට පත්ව දිව අවුත් තත්ත්වය වටහාගෙන බණ අසා පැවිදි වූහ. ඉක්බිති බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙකී දහසක් පමණ වු ජටිල භික්ෂූන් වහන්සේලාද පිරිවරාගෙන ගයා පෙදෙසට වැඩම කළහ. එහිදි බුදුරදුන් දේශනා කළ ආදිත්ත පරියාය සූත්‍රය අසා සියල්ලෝම රහත්භාවයට පත්වූහ. බුද්ධ චරිතයේ මෙම අසිරිමත් සිදුවීම වූයේද ඉල් පොහොය දිනෙකය.
පෙරවස් පවාරණය සහ පසුවස් පවාරණය යනුවෙන් පවාරණය කොටස් දෙකකින් යුක්තය. ඇසළ පුර පසළොස්වක පොහොදා පොහොය විනය කර්මය කොට අවපෑළවියදා පෙරවස් සමාදන් වි වස් ආරක්ෂාකර වප් පසළොස්වක පොහෝදා මහා පවාරණයෙන් වස් පවාරණය කිරීම පෙරවස් පවාරණයයි. නිකිණි පොහොදා පොහොය විනය කර්මය කොට අවපෑළවියදා පසුවස් සමාදන්වී ඉල්පුර පසළොස්වක පොහෝදා වස් පවාරණය කිරීම පසුවස් පවාරණයයි. එය ඉල් පොහොයදා සිදුකෙරෙන තවත් වැදගත් ශාසනික කාර්යයකි. මේ අනුව වස්සාන සමයේ අවසාන පොහොය දිනය වු ඉල් පොහොය මෙකී ඓතිහාසික වූත්, ශාසනික වූත්. සිදුවීම් කිහිපයක් මුල් කරගත් වැදගත් පොහොය දිනයක් බව වටහාගත යුතුය.
.
~~~ සබ්බදානං ධම්මදානං ජිනාති ~~~