ඉතා දීර්ඝ කාලයක් මුළුල්ලෙහි රැස් කළ පින් බෙලෙන් සියලු පව් නසා සියල්ල දැන වදාළා වූ කපක් (කල්පයක්) මුළුල්ලෙහි කීව ද ඉවර නො වන ගුණ ඇත්තා වූ මහෝත්තමයාණන් වහන්සේ බුද්ධ නම් වන සේක.
ලෝකයෙහි ඇත්තා වූ පදවි අතුරෙන් සියල්ලට ම උසස් පදවිය බුද්ධ පදවිය ය. එය ලැබීමට යටත් පිරිසෙයින් සාරාසංඛ්‍ය කල්ප ලක්‍ෂයක් මුළුල්ලෙහි ධන පරිත්‍යාගය, පුත්‍ර පරිත්‍යාගය, භාර්යා පරිත්‍යාගය, අංග පරිත්‍යාගය, ජීවිත පරිත්‍යාගය යන මේවා කරමින් පෙරුම් පිරිය යුතුය. එය ඉතා උදාර අදහස් අති මහා වීරයකුට මිස සැමටම කළ හැකි වැඩක් නො වන බැවින් ලෝකයෙහි බුදු කෙනෙකුන් පහළ වන්නේ ඉතා දීර්ඝ කාලයකිනි
බුදු රජාණන් වහන්සේ ආශ්චර්ය පුද්ගලයෙකි. උන් වහන්සේගේ ගුණ තබා ශරීරයද ප්‍රමාණය කළ නොහේ. කොපමණ උස කෙනෙකුට වුව ද උන්වහන්සේගේ හිස් මුදුන නො බැලිය හැකි ය
ලෝකයෙහි සැමට ම වඩා ශෝබන තැනැත්තා ද උන් වහන්සේ ය. මිනිස් ලොව තබා දෙව් ලොව බඹ ලොව ද රූප ශෝභාවෙන් උන් වහන්සේට වැඩි කෙනෙකු තබා සම කෙනෙක් ද නැත. උන් වහන්සේගේ ශරීරය රන්වන ය. ඔප නැඟූ රන් කඳක් සේ දිලිසෙන්නේය. එයින් නිල් කහ රතු රැස් විහිදෙන්නේ ය. මදට පැහැය ඇත්තා වූ ද කලවම් පැහැය ඇත්තා වූ ද රැස් විහිදෙන්නේ ය.
සියලු කෙලෙසුන් නැසූ හෙයින් උන් වහන්සේ ගෙ සිත අති පාරිශුද්ධ ය. කරුණාවෙන් තෙත් ය. තමන් වහන්සේගේ පුත්‍ර වූ රහල් කුමරුවන් කෙරෙහි මෙන් ම දේවදත්ත ආදී සතුරන් කෙරෙහි ද උන් වහන්සේගේ මහා කරුණාව නොවෙනස් ව පවත්නේ ය. කිසි වස්තුවක් කෙරෙහි හා කිසිම පුද්ගලයකු කෙරෙහි ද උන් වහන්සේගේ ඇල්මක් නැත. දේවදත්ත ආදී සතුරන් කෙරෙහි ද උන් වහන්සේගේ වෛරයක් නැත. උන් වහන්සේ සතුරු මිතුරු සැම දෙනා හට යහපතක් ම කරන්නේ ය.
උන් වහන්සේ අතීත අනාගත වර්තමාන යන කාලත්‍රයට අයත් වූ ද කාලමුක්ත වූ ද සියල්ල දත් සේක. උන් වහන්සේගේ දිවැසට කොතරම් දුර තිබෙන දෙයක් වුව ද කොතරම් සියුම් දෙයක් වූව ද පෙනෙන්නේ ය. උන් වහන්සේගේ දිවකනට ඉතා දුර ශබ්ද හා පියවි කනට නො ඇසෙන ශබ්ද ද මැනවින් ඇසෙන්නේ ය. උන් වහන්සේට අනුන්ගේ සිත්, අනුන්ගේ අදහස්, අනුන්ගේ ගති ගුණ පෙනෙන්නේ ය. මැරෙන්නන් උපදින තැන පෙනෙන්නේ ය. ඒ ඒ ඉපදීම් වලට හේතු වන පින් පව් පෙනෙන්නේ ය.
උන් වහන්සේගේ ඍද්ධිය ඉතා ආශ්චර්යවත් ය. උන් වහන්සේට දිය, ගිනි, සුළං ආදී ඕනෑම දෙයක් සිතින්ම මැවිය හැකි ය. කැමති වෙසක් මවාගත හැකි ය. පොළවෙහි මෙන්ම අහසෙහි ද සියලු ඉරියව් පැවැත් විය හැකි ය. ජලහිද පොළවෙහි මෙන් සියලු ඉරියව් පැවැත් විය හැකි ය. වක් කළ අතක් දිගු කරන්නාක් මෙන් සැණෙකින් ලෝකයෙ ඕනෑම තැනකට යා හැකි ය. නො පෙනී ද විසිය හැකි ය.
උන් වහන්සේගෙ ධර්ම දේශනය ඉතා ආශ්චර්යවත් ය. දහම් දෙසනා උන් වහන්සේගේ මුහුණ සතර දිශාවෙහිම සිටි දහම් අසන සෑම දෙනාට ම නො වෙනස්ව පෙනෙන්නේ ය. උන් වහන්සේ විසින් එකම භාෂාවකින් කරන දේශනය අසන සෑම දෙනාට ම තම තමන්ගේ භාෂාවෙන් තේරෙන්නේ ය. උන් වහන්සේගේ හඬ ඉතා මිහිරි ය. මිනිස් හඬ ට බිය වී පලා යන වන සත්තු ද උන් වහන්සේගේ මිහිරි හඬ සතුටින් අසාගෙන සිටිති. උන් වහන්සේගේ හඬ සේ මිහිරි, කටහඬක් තබා තුර්යනාදයකු දු නැත. උන් වහන්සේගෙ මේ මධුර ස්වරය බණ අසන පිරිසෙන් පිටතට ද නො පැතිරෙන්නේ ය. බණ අසන පිරිස ලොව පුරා සිටියත්, සැමටම ඇසෙන්නේ ය. උන් වහන්සේ යමක් ප්‍රකාශ කළා නම් එය එසේමය. උන් වහන්සේට වැරදීම් නැත.
නිතාමානි වූ ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මිනිසුන්ගේ උසස්, පහත්, පොහොසත්, දුප්පත්කම් ගැන නො සලකන සේක. උන් වහන්සේ කෝශල ආදී නරේන්ද්‍රයන් ගේ මාළිගාවන්ට මෙන් ම කරුණක් ඇති වී නම් රොඩී කුප්පායමට ද වඩනා සේක. උන් වහන්සේ වැඳුම් පිදුම් කළ යුත්තන් අතුරෙන් අග්‍ර වූ සේක.
මතු සම්බන්ධයි!
අතිපූජනීය රෙැරුකානේ චන්දවිමල ස්වාමින් වහන්සේ විසින් රචිත බෞද්ධයාගේ අත්පොත නමැති වටිනා ග‍්‍රන්ථය ඇසුරින්, නිවන් මාර්ගය පිටුව විසින් නිර්මාණය කරන ලද මෙම ලිපි මාලාවෙන් බුදුදහමේ මූලික කරුණු පැහැදිලි කරයි. මෙම කරුණු තේරුම් ගැනීමෙන් නිවැරදි මිනිසකු විය හැකිය. මෙම කරුණු මිතුරන් අතරේ share කරන්නා කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයෙකි. ඔහු උසස් ධර්මදානයේ හිමිකරුවෙකි. තෙරුවන් සරණයි!